"The purpose of hagiography is the reduction, from the perceivable to the imaginable, from the material to the spiritual and from the ephemeral to the eternal. Through hagiography all is depicted not as a sight but as a mystery." 

Fotis Kontoglou

Στο συνοπτικό αυτό κείμενο επιχειρώ να επισημάνω κάποια τυπικά αισθητικά μειονεκτήματα που έχουν κάποιες εικόνες (φυσικά θα συμπεριλάβω και δικές μου εικόνες στην ανάλυση) μέσα από το πρίσμα της τεχνικής της τετραχρωμίας. Επιπλέον θα προτείνω κάποιες λύσεις πρακτικές και εφαρμόσιμες παραθέτοντας συγκεκριμένα παραδείγματα. Στο Α ΜΕΡΟΣ υπάρχουν βασικοί αισθητικοί κανόνες και εισαγωγικές αλλά λεπτομερείς πληροφορίες για το χρωματολόγιο και την γενική λογική της μεθόδου αυτής. Πρέπει επίσης να αναφέρω ότι αυτά που γράφω ισχύουν για όλων των ειδών τα χρώματα (ακρυλικά, σκόνες αναμεμειγμένες με πρώτη ύλη πλαστικού, πλαστικά, αυγοτέμπερα).

Επιπλέον πρέπει να δηλώσω ειλικρινά ότι θέλω να μοιραστώ απλόχερα αυτά που διδάχθηκα και διδάσκομαι με τόση αγωνία και πάθος, τόσο από τους δασκάλους μου στην αγιογραφία όσο και από την αρχαιολογία και την ιστορία της τέχνης. Τέλος έχοντας βαθιά συνείδηση του γεγονότος ότι η προσωπική επαφή και η ζωντανή αλληλεπίδραση δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υποκατασταθεί από κανένα γραπτό κείμενο, επιθυμώ να έρθω σε άμεση επαφή με τους όποιους ενδιαφερόμενους. Δεσμεύομαι ακόμη να αναρτήσω σύντομα κάποια videos κατατοπιστικά και λεπτομερή για ολ’ αυτά που γραφώ, μιας και έχω παρατηρήσει σχετική έλλειψη στο you tube. 

 

ΓΕΝΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΧΡΩΜΑΤΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ

   

Η τεχνική της τετραχρωμίας αναφέρεται στον ζωγραφικό τρόπο που μεταχειρίζεται μονάχα 4 χρώματα (ώχρα, κόκκινο, άσπρο και μαύρο) με σκοπό την μεγαλύτερη δυνατή συγγένεια των χρωμάτων, ώστε να επιτυγχάνεται χρωματική αρμονία, σεμνοχρωμια και μυστηριακότητα . Ωστόσο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε οποιοδήποτε χρώμα με διάκριση και μέτρο (μπλε κοβαλτίου, μπλε ούλτρα μαρίν, ινδικό μπλε, κίτρινο καδμίου κλπ). Παρ’ ολ’ αυτά κάποια χρώματα είναι πιο τετραχρωμικά από κάποια άλλα, ( τετραχρωμικά σημαίνει στην ουσία, πιο σεμνά και όχι τόσο καθαρά, δυνατά, αυθαίρετα και αταίριαστα με το όλο χρωματικό σύνολο) τα οποία όμως δεν τα χρησιμοποιούμε μόνα τους, αλλά τα εντάσσουμε στην τετραχρωμία (τα αναμειγνύουμε δηλαδή με κάποιο ή κάποια από τα 4 χρώματα που είπαμε) . Για την αμεσότερη κατανόηση των παραπάνω θα παραθέτω συγκεκριμένα παραδείγματα.

agiografia-xromatiki-synthesi0agiografia-xromatiki-synthesi2 

εικ. 1                                                       εικ. 2

Συγκρίνοντας τις παραπάνω εικόνες τελείως χρωματικά και παραβλέποντας τις εκφράσεις των προσώπων (και άλλα αισθητικά κριτήρια) εύκολα αντιλαμβανόμαστε τα εξής:

 

1ον Ο τόνος και η φωτεινότητα του μπλε ιματίου της 1ης εικόνας είναι τελείως άσχετος και υπερβολικά έντονος σε σχέση με τα χρώματα και την θερμότητα της σάρκας. 

2ον Εξαιτίας της χρήσης του δυνατού αυτού μπλε η σάρκα του Χριστού φαίνεται πολύ έντονα θερμή (κοκκινωπή) δημιουργώντας και πάλι μια ανισορροπία και όχι μια ρυθμική και αρμονική αντίθεση θερμού και ψυχρού, φωτεινού και σκούρου. Στην βυζαντινή αγιογραφία η χρήση θερμών (κόκκινο, πορτοκαλί, καφέ, κίτρινο, ώχρα ) και ψυχρών χρωμάτων (πράσινο, μπλε, σμαραγδί, γκρι, τυρκουάζ, κάποιοι τόνοι του μωβ, λευκό: αν και το λευκό θεωρείται ουδέτερο και μάλιστα θερμαίνει πλάι σε θερμά και ψυχραίνει πλάι σε ψυχρά χρώματα) είναι καθοριστική, Ιδίως σε πολυπρόσωπες απεικονίσεις (πχ Μυστικός Δείπνος) όπου συνωστίζονται πολλά χρώματα και αναγκαστικά η εναλλαγή θερμών και ψυχρών χρωμάτων όπως και φωτεινών και σκούρων περιοχών, ξεχωρίζει αλλά και συνενώνει ρυθμικά τις μορφές. Το θέμα αυτό είναι πολύ πλούσιο και θα υπάρξει αντίστοιχο κεφάλαιο.

agiografia-xromatiki-synthesi3

 Παρατηρώντας ως προς αυτό την παρακάτω εικόνα της κοίμησης εύκολα διαπιστώνουμε ότι η γονατιστή μορφή όπως και ο άγιος Πέτρος στα αριστερά, λόγω του ότι τα ρούχα τους ζωγραφίστηκαν με κόκκινο και πορτοκαλί αντίστοιχα (θερμά) μπερδεύονται και δεν ξεχωρίζουν από το κόκκινο ύφασμα του κρεβατιού σε αντίθεση πχ με τον άγγελο που ζωγραφίστηκε με ψυχρά χρώματα.

 3ον Αν δούμε την άλλη εικόνα ( εικ.2) και πάλι καθαρά χρωματικά (χωρίς να προβαίνουμε σε αξιολογικές κρίσεις του στυλ ότι η πρώτη εικόνα είναι πιο επιμελημένη ή η έκφραση του χριστού είναι πιο γλυκιά κλπ) θα διαπιστώσουμε σε αντίθεση με την πρώτη ότι το μπλε του ιματίου (μπλε κοβαλτίου με αρκετό μαύρο. Το μπλε κοβαλτίου είναι πιο τετραχρωμικό και απαλό συγκριτικά με το ουλτρα μαρίν-λουλακί και άρα πιο εύκολα εναρμονίσιμο με άλλα χρώματα σε μια εικόνα) είναι πιο σεμνό και εναρμονίζεται καλύτερα με τα υπόλοιπα χρώματα. Επίσης στη 2η εικόνα συνυπάρχουν και εξισορροπούνται απαλότερα τα θερμά με τα ψυχρα χρώματα, ώστε το μάτι να κινείται με πιο ήρεμο ρυθμό σε όλη την επιφάνεια της εικόνας . Επιπλέον η σάρκα εμπεριέχει χρώματα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν και στα ρούχα και στο ευαγγέλιο. Τα κοκκινάδια πχ του προσώπου είναι τα ίδια με το εξώφυλλο του ευαγγελίου. Τα γραψίματα του προσώπου (σκιές) έγιναν με το ίδιο χρώμα όπως και τα γραψίματα του μπλε ιματίου. 

 4ον Ασχέτως αν υποκειμενικά αρεσκόμαστε στο χρωματολόγιο της 1ης ή της 2ης εικόνας οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι τα χρώματα της 2ης αποπνέουν μυστικότητα, ιεροπρέπεια και σεμνότητα ενώ της 1ης περιέχουν αμεσότητα, ένταση και θρασύτητα.

   Παρ’ όλα τα προηγούμενα θα μπορούσαμε να πούμε ότι η επιλογή του χρώματος είναι μια τελείως υποκειμενική υπόθεση με πολύ προσωπικά κριτήρια. Μάλιστα πιστεύουμε ότι σχετίζεται άμεσα τις περισσότερες φορές με τον χαρακτήρα του ζωγράφου. Να διευκρινίσω επίσης ότι δεν προτείνεται εξαναγκαστικά ως καλύτερη η μέθοδος της τετραχρωμίας αλλά ως λειτουργικότερη για να αποφεύγονται οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας αγιογράφος ιδίως όταν πρέπει να ζωγραφίσει μια πολυπρόσωπη παράσταση, όπου μπορεί πολύ εύκολα με την αλόγιστη χρήση χρωμάτων να οδηγηθεί σε ένα αποτέλεσμα χρωματικά φλύαρο, επιθετικό και με πολύ έντονες και καθόλου αρμονικές αντιθέσεις θερμών-ψυχρών, φωτεινών-σκούρων χρωμάτων. 

agiografia-xromatiki-synthesi001agiografia-xromatiki-synthesi002

  εικ. 3

 

Είναι χαρακτηριστική η εικόνα της γέννησης (εικ. 3) όπου η παναγία προβάλλεται τόσο έντονα στα ωχρόλευκα βράχια όπως και τα πράσινα φυτά αντιδιαστέλλονται πολύ έντονα σε όλη την επιφάνεια της εικόνας μέσω της αντίθεσης τους με τα θερμά βράχια. Αν την αντιπαραβάλλεται με την εικόνα της ψηλάφησης σαφώς θα αντιληφθείτε ότι το χρωματικό και φωτιστικό κλίμα στη ψηλάφηση αποπνέει μυστικότητα, ήρεμο δυναμισμό και απαλότητα.

agiografia-xromatiki-synthesi5

εικ. 4

 Η τετραχρωμία συνεπώς δεν συνεπάγεται αχρωμία ή στέρηση του χρωματικού πλούτου και της ελευθερίας αλλά μια μέθοδο με την οποία η μεγάλη δυσκολία της χρωματικής σύνθεσης και αρμονίας ξεπερνιέται. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αχρωμίας είναι η 4η εικόνα στην οποία τα χρώματα (ιδίως το μπλε) είναι τραγικά ξεθωριασμένα. Πράγματι τόσο το μπλε όσο και το κόκκινο στερούνται προσωπικότητας και έντασης. Πιστεύω ότι σαφώς μπορούμε να μιλήσουμε για αχρωμία και όχι για σεμνοχρωμία. 

Επιπλέον το contrast (αντίθεση) θερμών-ψυχρών χρωμάτων, το οποίο στην 2η εικόνα ήταν αρκετά έντονο, στην εικόνα αυτή είναι σχεδόν ανύπαρκτο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι στις εικόνες 1 και 2 το χρώμα πάλλεται, δονείται και ξεχύνεται (έστω και με διαφορετικό τρόπο στην καθεμιά) ενώ στην 4η είναι άψυχο και μουντό. Ωστόσο αν δούμε προσεχτικά την εικόνα του μυστικού δείπνου πιο κάτω διαπιστώνουμε ότι η τετραχρωμία αν δεν χρησιμοποιηθεί σωστά εύκολα οδηγεί σε ένα μουντό και άχρωμο αποτέλεσμα όπου οι μορφές χάνονται η μια μέσα στην άλλη δημιουργώντας ένα ασαφές και κουραστικό σύνολο.

   Αντίθετα στην επόμενη εικόνα της Αγίας αν και χρησιμοποιήθηκαν ελάχιστα χρώματα (λευκό, μαύρο και ελάχιστο μπλε) το αποτέλεσμα είναι εκτυφλωτικό.

 agiografia-xromatiki-synthesi6agiografia-xromatiki-synthesi7

agiografia-xromatiki-synthesi8agiografia-xromatiki-synthesi9

 

Το ίδιο θα λέγαμε και για τις εικόνες των 2 αγίων όπου τα χρώματα αν και σεμνά διατηρούν την προσωπικότητά τους και συνάμα υπάρχει το απαραίτητο contrast θερμών και ψυχρών που δημιουργεί ένα ζωηρό αποτέλεσμα.

CONTACT INFO

Hagiography Workshop - Thomas Raptis 

Ano Toumba, Thessaloniki, Greece

6977423190

thomasraptis

CONNECTIONS